Những tinh hoa nghề mỹ nghệ thủ công truyền thống đất Cảng

“Nặn” đất thành gốm da chu

Sinh năm 1959 tại Hải Phòng, Nghệ nhân Ưu tú Đặng Trần Hiền hiện đang nắm giữ công thức và cách thức bí truyền chế tác sản phẩm gốm da chu gia truyền của gia đình. Gắn bó với nghề thủ công mỹ nghệ bằng gốm đã gần 50 năm, trải qua những thăng trầm của đời sống, của kinh tế thị trường, với Nghệ nhân Ưu tú Đặng Trần Hiền đó là hành trình nhiều khó khăn, vất vả nhưng rất đỗi tự hào. Các sản phẩm gốm do ông sáng tạo ra dường như cũng mang theo trong mình những chắt chiu, tâm niệm làm đẹp cho đời.

Chia sẻ về nghề làm gốm, Nghệ nhân Ưu tú Đặng Trần Hiền cho hay, để tạo ra một sản phẩm gốm hoàn hảo cả về hình thức lẫn chất lượng, đòi hỏi người thợ phải vô cùng cẩn trọng, tỉ mỉ trong chế tác, tạo hình. Cùng với đó, là tính kiên trì, nhẫn nại, không ngại khó, ngại khổ. Toàn bộ các công đoạn chế tác gốm da chu đều được làm hoàn toàn thủ công, không có sự can thiệp của máy móc. Sản phẩm làm ra phải đạt được độ tinh xảo, không bị cháy, sống và thể hiện được hồn cốt của dân tộc.

Ngắm nhìn những tác phẩm như ấm đại đắp nổi hoa tứ quý bạc dát vàng, ấm đại đắp nổi phố Tam Bạc dát vàng, phù điêu Đạt ma Sư tổ, bộ ấm Tây Thi… mới thấy rõ tâm huyết, tình yêu nghề và sự khéo léo của đôi bàn tay nghệ nhân.

“Gốm da chu độc đáo bởi nó chỉ đơn thuần làm từ đất nên không chứa chất độc hại và công dụng bảo quản rất tốt. Cắm hoa bằng lọ gốm da chu thì hoa 15 ngày không có mùi hôi, pha trà bỏ quên bã trong ấm nửa tháng cũng không mốc, để trà trong lọ đựng trà một năm cũng không hỏng. Tâm nguyện lớn nhất của tôi là tìm được người kế cận đủ tài năng, tâm huyết để tiếp tục lưu giữ, phát huy nghề gốm da chu” - Nghệ nhân Ưu tú Đặng Trần Hiền cho biết thêm.

Với những nỗ lực, đóng góp cho ngành thủ công truyền thống, năm 2016, Nghệ nhân Đặng Trần Hiền vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú”. Ngoài ra, các sản phẩm của Nghệ nhân Ưu tú Đặng Trần Hiền còn được đánh giá cao tại các hội chợ, triển lãm trong và ngoài nước.

Uốn cây, đắp chậu… thành tác phẩm nghệ thuật độc đáo 

Chia tay Nghệ nhân Ưu tú Đặng Trần Hiền, chúng tôi đến gặp Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Trọng Nguyên – “cha đẻ” của các công trình cây xanh, cây cảnh trang trí cho khuôn viên Bảo tàng Hồ Chí Minh; bể, đài hoa phun nước chất liệu xi măng đường kính 7,5 m tại Khách sạn Điện Lực; công trình chậu cảnh, cây bonsai trang trí cho khuôn viên tượng đài Nữ tướng Lê Chân - Hải Phòng; cây bách tán - nhân chi lá đặc biệt quý hiếm...

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Trọng Nguyên cho hay, từ trước năm 1980, ông đã có niềm đam mê với nghề thủ công mỹ nghệ, với cây cảnh, với cảnh quan sân vườn, với kiến trúc phong cảnh… nên đã tự học, tự nghiên cứu sách cổ, kết hợp đi khảo sát thực tế tại các nước trong khu vực và học hỏi kinh nghiệm từ các bậc tiền nhân tại làng nghề Nam Trực - Nam Định. Sau này khi nghỉ hưu, tình yêu dành cho cây xanh, cây cảnh… ngày một lớn hơn đã thôi thúc ông thành lập Công ty TNHH Hoa Phượng chuyên ngành cây cảnh bonsai nghệ thuật, hàng thủ công mỹ nghệ sản xuất từ xi măng như: chậu, bể trồng cây, đài phun nước… đầu tiên tại Hải Phòng.

Theo Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Trọng Nguyên, việc tạo tác cây bonsai nghệ thuật, đắp vẽ bể, chậu cảnh đòi hỏi người làm nghề phải có kinh nghiệm lâu năm am hiểu về phong thủy để tạo nên được sự hài hòa thống nhất trong tổng thể cảnh quan. Và để tạo nên những cây bonsai nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ, kinh tế cao, người thợ phải có trình độ cao về thẩm mỹ và kỹ thuật nuôi trồng cây, am hiểu về địa lý, thổ nhưỡng, đặc tính riêng của từng loài cây.

Trải qua các công đoạn uốn, tỉa cành, tạo dáng… kéo dài nhiều tháng trời thông qua sự khéo léo của đôi bàn tay, tư duy sáng tạo của khối óc nghệ thuật mới cho ra đời được một tác phẩm hoàn chỉnh, đáp ứng yêu cầu riêng biệt của từng công trình, dự án.

Trải qua hàng chục năm sáng tạo, trực tiếp chỉ đạo thiết kế và thi công hàng trăm công trình trang trí, nhưng với mỗi công trình, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Trọng Nguyên đều đặt hết tâm huyết của mình vào từng sản phẩm. Các chi tiết như hoa văn, kiểu dáng… đều được ông tỉ mỉ thiết kế cho phù hợp với từng địa điểm, vị trí, diện tích thi công. Với phương châm “lấy chữ tín làm trọng”, đặt yếu tố chất lượng, đảm bảo kỹ thuật, mỹ thuật lên hàng đầu, các sản phẩm cây nghệ thuật, chậu cây cảnh… của ông nhận được sự ghi nhận, đánh giá cao của các cấp và sự tin tưởng của khách hàng.

Không chỉ dừng lại ở việc chế tác các công trình nghệ thuật, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Trọng Nguyên còn tích cực truyền dạy kinh nghiệm, kỹ năng nghề của mình cho các thế hệ hậu nhân. Hàng nghìn học trò dưới sự chỉ bảo tận tình của ông đã ra nghề và trưởng thành, trong đó, tiêu biểu là Nghệ nhân Nguyễn Trọng Mạnh - người đã đạt danh hiệu “Bàn tay Vàng” tại triển lãm Hội thi sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hải Phòng 2007.

Với những cống hiến không ngừng nghỉ của mình, ông Nguyễn Trọng Nguyên được xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hải Phòng” năm 2011; năm 2016, Nghệ nhân Nguyễn Trọng Nguyên được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú” có nhiều cống hiến trong giữ gìn và phát triển ngành nghề thủ công truyền thống”.